Het portretmodel van vandaag werd een paar weken geleden gespot: zijn vrouw zat model en hij kwam mee om te kijken, voor de gezelligheid. Vandaag zit hij zelf model, en komt zijn vrouw mee kijken – wat een lief stel. De reden waarom wij hem wilden hebben is simpel: de fantastische baard. Die is trouwens het resultaat van een weddenschap. Inmiddels is de weddenschap afgelopen, maar voor onze tekengroep mocht de baard nog even aanblijven – na vanavond gaat-ie eraf. Nu is het tekenen van een baard net zo moeilijk als van een haardos: volume, licht en donker, stofuitdrukking en haargrens: al die dingen zijn razend moeilijk. Maar deze baard ging mij gelukkig goed af. Onderstaande tekening is mijn beste van de avond. Ik ben vooral blij met dat het oor niet helemaal wit is – als het goed is kun je een lichte overall schaduw zien die ik er op het eind nog heb ingezet.
Maand: december 2017
Een onaangepast mens
‘Een onaangepast mens’ is de titel van de autobiografie van Jacques Gans, over zijn oorlogsjaren en zijn carrière als Telegraaf-columnist daarna. Deze titel kan ook prima slaan op de de Nederlandse kerkschilder Emanuel de Witte, van wie het Stedelijk Museum Alkmaar op dit moment een overzichtstentoonstelling toont. Prachtig ingericht deze expositie: geen schotten maar één grote rechthoekige ruimte, als een kerk, met de schilderijen van De Witte aan de vier wanden. Een ingenieuze belichting laat vanuit hoge vensters licht vallen op de vloer. Complimenten voor de Alkmaarse tentoonstellingsmakers. Emanuel de Witte (1617-1692) is een beetje een vreemde eend in de bijt. Hij was getalenteerd schilder, maar had ook zo zijn makkes. Hij schilderde levendige kerkinterieurs met op de voorgrond mensen, plassende hondjes, grafdelvers of oneerbiedig op de kerkpilaren tekenende jongetjes. De Witte verkocht goed. Zijn interieurs, gebaseerd op bestaande Delftse en Amsterdam kerken, zijn grotendeels verzonnen en tonen behalve protestante ook katholieke kerken (die in zijn tijd niet bestonden, althans niet in Lage Landen). Hij schroomde niet om van één schilderij verschillende versies te maken (o.a. de Portugese synagoge), noch om mensfiguren over te schilderen uit boeken met schildervoorbeelden; sommige personages komen herhaaldelijk terug. Dankzij ‘zynen weerborstigen aart’ (aldus biograaf Arnold Houbraken in 1718) raakte hij keer op keer verzeild in ruzies, conflicten en rechtszaken [bron: SMA]. Hij gokte en schold op de mensen die toekeken als hij aan het schilderen was. Hoe dan ook, schilderen kon hij als de beste. Onderstaand schilderij is mijn favoriet. Prachtig van compositie en lichtval: spannende contrasten en diagonalen.
Vlechten
Het portretmodel is een jong meisje, dochter van een van de vaste (naakt)modellen. Twee prachtige vlechten heeft ze. Het is een hele kunst die vlechten als vlechten te laten ogen; het duurde even voordat ik doorhad hoe het moest. Zomaar wat aanrommelen werkte niet (zie de vlecht rechts). De truc was me te concentreren op het patroon binnenin: de strengen die middenin over elkaar heen vallen. De buitenvorm volgt dan vanzelf. Onderstaand portret is mijn beste van de tekenavond. Behalve met de vlechten ben ik ook tevreden met de vorm van de oogkassen. Twee weken geleden had ik daar best veel moeite mee, nu staan de ogen op een redelijk natuurlijke manier in het gezicht.
Meerzicht
Joke Vink is een collega-schilder uit het Alkmaarse. Afgelopen maand had zij een overzichtstentoonstelling in Koel 310. Onderstaand schilderij is één van haar laatste. Bij het bekijken daarvan moest ik denken aan de Duitse schilder Lovis Corinth (1858-1925). Zijn impressionistische schilderijen vind ik prachtig – en zijn etsen zo mogelijk nog mooier. In 1911 kreeg Corinth een herseninfarct waardoor hij halfzijdig verlamd raakte. Na deze beroerte moest hij opnieuw leren schilderen, waarna hij nóg impressionistischer ging schilderen dan hij al deed. De door hem geschilderde ‘portretten’ van de Walchensee vind ik ontroerend mooi. De ontroering komt, denk ik, door de tragiek van een Duits schilder die impressionistischer wilde wezen dan de Fransen en die pas na een beroerte zijn ultieme losheid vond. Joke’s schilderij is ook lekker los geschilderd. Het geeft een Bergens duinmeer weer, zo stel ik mij voor. Daar doorheen zie ik dan Corinth’s Walchensee schemeren; dat maakt het voor mij dubbel feest.
Leven of theater?
Een must-see (tot 25 maart 2018) in het Joods Historisch Museum: de meer dan 800 door Charlotte Salomon geschilderde gouaches in de serie: Leben? oder Theater?: ein Singspiel. Het is een overdonderende en overrompelende tentoonstelling: als je (zoals ik) zonder kennis van zaken binnenkomt, weet je echt niet wat je ziet. Charlotte Salomon, een Joodse studente in de beeldende kunsten, was 22 jaar oud toen ze in 1939 Duitsland ontvluchtte om zich bij haar grootouders in Zuid-Frankrijk te voegen. Na de dood van haar oma en opa stond ze op het punt om gek te worden en om, net als haar moeder, tante en grootmoeder, zelfmoord te plegen (zie deze documentaire). In plaats daarvan maakte ze tussen 1941 en 1943 een indrukwekkende serie gouaches waarin ze op mild-humoristische wijze haar hele leven samenvatte: haar jeugd, haar getroubleerde familie, de diepgevoelde liefde voor de muziekleraar van haar stiefmoeder, de opkomst van de Nazi’s. Niet lang daarna werd ze, vers getrouwd en vijf maanden zwanger, samen met haar man door de Gestapo opgepakt in Nice en weggevoerd naar Auschwitz. Daar is ze vermoord, waarschijnlijk op 7 oktober 1943, de dag van haar aankomst. Haar tekeningenserie Leven? of Theater? heeft de Tweede Wereldoorlog overleefd. Het is een Gesamtkunstwerk: naast de meer dan 800 gouaches bestaat het uit transparente overlays met teksten en uit muziekaanwijzingen; bij het maken van de tekeningen heeft men Charlotte steeds horen neuriën. Ga vooral kijken: deze diep-tragische operette is de moeite waard om gehoord te worden.
Tekst bij gouache 643. De Duitse joden zijn allemaal zo druk met zichzelf bezig, dat een stille toeschouwer bij een diner zich in een ganzenstal waant.
Albert. “Ik stuur nu eerst mijn dochter weg.”
Vrouw rechts van Albert. “En wij gaan naar Australië.”
Man tussen vrouw en Charlotte. “En wat doet u?”
Beeldhouwer. “En ik ga naar de VS en word de grootste beeldhouwer ter wereld.”
Paulinka. “Wij blijven voorlopig hier.”
Meneer Blähn. “En ik ga naar de VS en daar word ik de grootste zanger ter wereld.”
Daberlohn’s verloofde. “En wij? Wij gaan naar Amerika, nietwaar Mucki?”
Meisje. “Neemt u dit stuk, professor, dat is het lekkerste.”