Geloof, hoop en liefde

Deze dag gaf ik een schilderlesje aan Rob, collega-tekenaar en -tanguero. Mijn lesprogramma bestaat uit de volgende stappen:

  1. compositiekeuze met aandacht voor restvormen
  2. kleurenpalet beperken en ondergrondkleur kiezen
  3. opzetten in rauwe omber, aandacht voor sterke vormen
  4. mengen/aanbrengen van lichte tonen en schaduwtonen
  5. overgangen
  6. accenten en verbeteringen

Dit is zo ongeveer het hele proces van alla prima schilderen. Daarnaast is aandacht nodig voor kwasttechniek, voor vóóruitschilderen (en niet corrigeren), voor kleuren mengen, voor het vermijden van zwart en wit. Eigenlijk is dit te veel voor drie uur. Aan de meeste onderdelen zou je een hele les kunnen besteden. Schilderen is een kwestie van vertrouwen, zo bleek deze les. Rondom elke stap is zoveel onzekerheid dat een goede uitkomst heel ver weg lijkt. Pas in de laatste stappen groeit uit materie een voorstelling. Tot die tijd kun je alleen maar bidden dat het goed komt.

Stilleven, 40 x 50 cm

Stilleven, 40 x 50 cm

Mindset

Myn heit was twee dagen op bezoek. Het plan was te gaan schilderen in de bollenvelden, maar het was nog te koud. Zoveel was er trouwens nog niet te zien: de hyacinthen bloeiden, maar de meeste tulpen nog niet. Dus hebben we alleen wat getekend en foto’s gemaakt. Thuis zijn we op basis van één van die foto’s gaan schilderen, hetgeen op een natuurlijke manier uitgroeide tot een schilderlesje. De eerste poging van mijn vader werd veel te vlak en ongeïnspireerd, doordat hij alleen maar naar de foto op zijn nieuwe iPad keek, en niet naar zijn schilderijtje. Daarna demonstreerde ik wat er schilderkunstig allemaal in de bewuste foto te beleven viel: met één kwaststreek schilder je honderduidend bloemen ineen, dus die moet je niet één voor één proberen te schilderen. Maar met verf kun je wel verschil maken, sterker nog, dat móet. Daarna deed mijn vader een nieuwe poging, met onderstaand schilderijtje als resultaat. Het is in één keer gemaakt, met de iPad dicht en vanuit een geheel andere mindset. Ik heb hem uitgebreid gecomplimenteerd, want hier heeft hij zichzelf overtroffen. En mij ook!

Ype Zaal, Bollenvelden bij Wimmenum (18 x 18 cm)

Ype Zaal, Bollenvelden bij Wimmenum (18 x 18 cm)

Eersteling

Het voornemen om op klein formaat te gaan schilderen had ik al een tijdje. Het nieuwjaarsbezoek van mijn vader vormde een goede aanleiding dit plan daadwerkelijk uit te voeren. Het idee heb ik gepikt van de Amerikaanse Lisa Daria Kennedy: sinds haar genezing van een zware ziekte maakt zij – als ode aan het leven – elke ochtend een schilderijtje van 6 bij 6 inch (ongeveer 15 bij 15 cm). Elke dag ééntje. Op dit moment van schrijven is ze voorbij numero 2000. Of wij het zover schoppen is de vraag, maar we kunnen op zijn minst beginnen. Bij de bouwmaterialenwinkel hebben we een grote mdf-plaat van 4 mm dik laten verzagen tot plaatjes van 18 bij 18 centimeter. Uit een grote plaat komen bijna tachtig plaatjes tevoorschijn (en de Karwei zaagt gratis). Die plaatjes hebben we gegrond met gewone watergedragen grondverf en van een gekleurd ondergrondje voorzien (acryl). Daarop zijn we gaan schilderen. Onderstaand schilderijtje is mijn eersteling op dit kleine formaat. De titel is geïnspireerd op de creatieve benamingen van Lisa Daria: de afgebeelde begonia is geschilderd in de serre van mijn huis, en die serre had ooit – vanwege de meubels – de vermelde bijnaam.

Tempo doeloe, 18 x 18 cm

Tempo doeloe, 18 x 18 cm

Vanuit de ooghoeken

Mijn vader is twee dagen op nieuwjaarsvisite. We gaan samen schilderen — of beter, ‘heit’ krijgt schilderles. Het idee was te gaan werken vanuit-een-plan. Aanvankelijk probeerden we heel hard iets te bedenken, maar de opbrengst daarvan oogde bedacht (!) en saai. Daarna zijn we door het huis gaan lopen en vanuit onze ooghoeken een beetje om ons heen gekeken. Als ons oog ergens door ‘geraakt’ werd, legden we dat beeld vast met een fototoestel. Die foto’s hebben we met behulp van de computer uitgesneden. Zo kregen we een paar beelden die spannend genoeg waren om te gaan schilderen. Onderstaand schilderijtje is – inclusief beeldselectie – het tweede werkje van myn heit.

Ype Zaal, Stilleven, 18 x 18 cm

Ype Zaal, Stilleven, 18 x 18 cm

Nonchalance en precisie

Op verzoek gaf ik les aan twee ateliergenoten van het Kunstcollectief Alkmaar. Dit was een novum, want voorheen deed ik hooguit één persoon tegelijk. De les ging best goed en ik kon nog meeschilderen ook. Vijf appels op een schaal vormden het onderwerp. Zoals altijd volgde ik de “methode” uit het Alla Prima-boek van Al Gury. Het accent vandaag lag op kwasttechniek: de kunst is om zo vlot mogelijk de geplande kleurvlakken op het doek te kwakken, zo nonchalant mogelijk. Precisie is alleen nodig voor de randen: hoe de vlakken op elkaar aansluiten, dát maakt de vorm. Over mijn eigen schilderijtje ben ik redelijk tevreden. Het meest nog over de restvormen – die zijn goed “uit de planning” gekomen.

Vijf appels, 34 x 40 cm

Vijf appels, 34 x 40 cm

Senseo

Heleen had ik een schilderles beloofd en die kreeg ze vandaag. Erg goed waren we niet voorbereid, want over het onderwerp hadden we nog niet nagedacht. Impoviserend hebben we de aanwezige koffiezetapparaten op tafel gegroepeerd, waarna we dit tableau aangevuld hebben met een beeldje van Heleen. Daarna volgde een lesprogramma gebaseerd op Al Gury’s Alla Prima-boek. In dit geval bleek het onderwerp te moeilijk: de ingewikkelde vormen vroegen zoveel aandacht dat we niet toekwamen aan de kern van het schilderen: de keuze en plaatsing van de juiste toonwaarden. Zelf heb ik meegeschilderd. Over mijn eigen schilderijtje – dat daarna nog behoorlijk opgewerkt is – ben ik best tevreden, met name over het dwaze kleurenpalet.

Koffietijd, 40 x 50 cm

Koffietijd, 40 x 50 cm

Zes toonwaarden

Astrid krijgt schilderles aan de hand van het Alla Prima-boek van Al Gury. Na de eerste olieverfschets worden licht- en schaduwtonen aangebracht: twee gelen voor de citroenen, twee blauwen voor de schaal en twee roden voor het tafelvlak. Op dat moment overtuigde het stilleven ons nog helemaal niet. Gek genoeg deed een foto van de tussenversie dat wél: op de camera knalden de citroenen het beeld uit. Dus blijkbaar klopte de aanpak. De afwerking bestond uit een paar correcties, lichten op de citroenen en op de schaal en als finishing touch een paar reflectielichten in de schaduwen. Zes mengtinten – mits goed van toon en goed in de vorm gezet – zijn dus voldoende voor een overtuigend schilderij.

Astrid, Vier citroenen, 50 x 70 cm

Astrid, Vier citroenen, 50 x 70 cm

Restvormen

Mijn vader is het paasweekend op bezoek. Zondag hebben we buiten geschilderd. Paasmaandag regent het en doen we een schilderles binnen. Het onderwerp: tulpen. We volgen het stappenplan van Al Gury’s Alla Prima-boek: globale vorm schetsen, vorm uitwerken, schaduw aangeven (alles nog in rauwe omber), achtergrond, lichte kleurtonen en schaduwtonen van de bloemen, groen van het blad, vaas en stelen. Al met al een heel werk, waarbij het schetsgedeelte (in rauwe omber) net zoveel aandacht vraagt als de afwerking in kleur. Er zit veel tijd en overleg in de eerste opzet: de globale vorm — niet zozeer in de vorm van de bos bloemen als wel in de restvormen. Als het goed is, kun je dat aan het schilderij nog zien.

Ype Zaal, Tulpen, 30 x 40 cm

Ype Zaal, Tulpen, 30 x 40 cm

Painting by numbers

Deel twee van de schilderles. Mijn vader wilde een portret maken van zijn begin vorig jaar overleden vriendin. We hebben een foto gepakt, die op de computer uitgesneden en met behulp van Photoshop zodanig geabstraheerd dat we vlekken kregen van elk één enkele kleur (knipsel-filter). Het resultaat hebben we met behulp van ruitjes overgenomen op een doekje. Dan is het een kwestie van vlakjes vullen. Dat lijkt makkelijker dan het is, want het is knap lastig om de juiste toonwaarden te vinden. Verder hangt de uitdrukking van het portret verbazend nauw samen met de plaatsing en vorm van de kleurvlakjes. Uiteindelijk bleek dit project iets te hoog gegrepen, vooral omdat we te veel verschillende toonwaarden op één klein doekje wilden krijgen: op een gegeven moment waren we met acht penselen in de weer!

Ype Zaal, portret Janet, 30 x 40 cm (2014)

Ype Zaal, portret Janet, 30 x 40 cm (2014)