‘Een onaangepast mens’ is de titel van de autobiografie van Jacques Gans, over zijn oorlogsjaren en zijn carrière als Telegraaf-columnist daarna. Deze titel kan ook prima slaan op de de Nederlandse kerkschilder Emanuel de Witte, van wie het Stedelijk Museum Alkmaar op dit moment een overzichtstentoonstelling toont. Prachtig ingericht deze expositie: geen schotten maar één grote rechthoekige ruimte, als een kerk, met de schilderijen van De Witte aan de vier wanden. Een ingenieuze belichting laat vanuit hoge vensters licht vallen op de vloer. Complimenten voor de Alkmaarse tentoonstellingsmakers. Emanuel de Witte (1617-1692) is een beetje een vreemde eend in de bijt. Hij was getalenteerd schilder, maar had ook zo zijn makkes. Hij schilderde levendige kerkinterieurs met op de voorgrond mensen, plassende hondjes, grafdelvers of oneerbiedig op de kerkpilaren tekenende jongetjes. De Witte verkocht goed. Zijn interieurs, gebaseerd op bestaande Delftse en Amsterdam kerken, zijn grotendeels verzonnen en tonen behalve protestante ook katholieke kerken (die in zijn tijd niet bestonden, althans niet in Lage Landen). Hij schroomde niet om van één schilderij verschillende versies te maken (o.a. de Portugese synagoge), noch om mensfiguren over te schilderen uit boeken met schildervoorbeelden; sommige personages komen herhaaldelijk terug. Dankzij ‘zynen weerborstigen aart’ (aldus biograaf Arnold Houbraken in 1718) raakte hij keer op keer verzeild in ruzies, conflicten en rechtszaken [bron: SMA]. Hij gokte en schold op de mensen die toekeken als hij aan het schilderen was. Hoe dan ook, schilderen kon hij als de beste. Onderstaand schilderij is mijn favoriet. Prachtig van compositie en lichtval: spannende contrasten en diagonalen.
Emanuel de Witte, Interieur van een protestante gotische kerk tijdens een dienst, 1669