Een must-see (tot 25 maart 2018) in het Joods Historisch Museum: de meer dan 800 door Charlotte Salomon geschilderde gouaches in de serie: Leben? oder Theater?: ein Singspiel. Het is een overdonderende en overrompelende tentoonstelling: als je (zoals ik) zonder kennis van zaken binnenkomt, weet je echt niet wat je ziet. Charlotte Salomon, een Joodse studente in de beeldende kunsten, was 22 jaar oud toen ze in 1939 Duitsland ontvluchtte om zich bij haar grootouders in Zuid-Frankrijk te voegen. Na de dood van haar oma en opa stond ze op het punt om gek te worden en om, net als haar moeder, tante en grootmoeder, zelfmoord te plegen (zie deze documentaire). In plaats daarvan maakte ze tussen 1941 en 1943 een indrukwekkende serie gouaches waarin ze op mild-humoristische wijze haar hele leven samenvatte: haar jeugd, haar getroubleerde familie, de diepgevoelde liefde voor de muziekleraar van haar stiefmoeder, de opkomst van de Nazi’s. Niet lang daarna werd ze, vers getrouwd en vijf maanden zwanger, samen met haar man door de Gestapo opgepakt in Nice en weggevoerd naar Auschwitz. Daar is ze vermoord, waarschijnlijk op 7 oktober 1943, de dag van haar aankomst. Haar tekeningenserie Leven? of Theater? heeft de Tweede Wereldoorlog overleefd. Het is een Gesamtkunstwerk: naast de meer dan 800 gouaches bestaat het uit transparente overlays met teksten en uit muziekaanwijzingen; bij het maken van de tekeningen heeft men Charlotte steeds horen neuriën. Ga vooral kijken: deze diep-tragische operette is de moeite waard om gehoord te worden.
Tekst bij gouache 643. De Duitse joden zijn allemaal zo druk met zichzelf bezig, dat een stille toeschouwer bij een diner zich in een ganzenstal waant.
Albert. “Ik stuur nu eerst mijn dochter weg.”
Vrouw rechts van Albert. “En wij gaan naar Australië.”
Man tussen vrouw en Charlotte. “En wat doet u?”
Beeldhouwer. “En ik ga naar de VS en word de grootste beeldhouwer ter wereld.”
Paulinka. “Wij blijven voorlopig hier.”
Meneer Blähn. “En ik ga naar de VS en daar word ik de grootste zanger ter wereld.”
Daberlohn’s verloofde. “En wij? Wij gaan naar Amerika, nietwaar Mucki?”
Meisje. “Neemt u dit stuk, professor, dat is het lekkerste.”
Charlotte Salomon, De Duitse joden (gouache 643)