Koologen

In 1917 begon Alexey van Jawlensky met het schilderen van zijn mystieke (vrouwen)portretten: bijna abstracte portretten van het menselijk gezicht in ijle, vervreemdende kleuren. Onderstaand portret uit de Moderne Galerie in Saarbrücken lijkt een voorloper daarvan. Jawlensky is door velen beïnvloed, maar misschien nog wel het meest door Gauguin. Gauguin werkte met vreemde en indringende kleurencombinaties, maar altijd als onderdeel van zijn landschappen. Jawlensky doet iets wat Gauguin nooit heeft gedaan: hij gebruikt die vreemde kleurencombinaties in het gezícht. Het gezicht als landschap. Vreemd en bevreemdend hoe hier het groen en het violet tegen elkaar aan geschilderd zijn, in wang, voorhoofd en arm. Gaan die kleuren nu in elkaar over of niet, zo vraag ik mij af? Niet als kleur, maar wel als toonwaarde? Zoiets?

Alexey von Jawlensky, Zwarte haren op gele achtergrond, 1912

Alexey von Jawlensky, Zwarte haren op gele achtergrond, 1912

Rood in rood

Alexej von Jawlensky (1864?-1941) was een expressionische schilder van Russische afkomst. Hij heeft vooral in Duitsland en Zwitserland gewerkt en werd beïnvloed door onder meer Hodler, Verkade, Kandinsky, Münter, Matisse en Nolde. In het Keulse Ludwig Museum kwam ik onderstaand stilleven tegen, met de rood-oranje beker tegen een rode achtergrond. Dit detail trof me erg, want wie schildert nu rood op een rode achtergrond? Dat valt toch weg?  Dit schrijvend bedenk ik opeens dat dat die beker natuurlijk een glas is, dat glas transparent is en dat het logisch is dat het rood dan doorschijnt. Maar zo ziet het er  voor mij niet uit. Wellicht is het onkunde van de schilder, maar Jawlensky ken ik als een kleurrijk schilder die gekke, onverwachte dingen doet. Niet per ongeluk maar met opzet. Een opzet van de prettig malicieuze soort; niet alleen bij het rood, maar ook bij de blauwe bloemen tegen het blauw (welke bloemen zijn nu blauw?) en de twee oogjes (lichtreflecties?) in de zwarte vaas.

Alexey von Jawlensky, Stilleven met vaas en kan, 1909

Alexey von Jawlensky, Stilleven met vaas en kan, 1909

Schuren

Het Singermuseum in Laren heeft deze zomer zijn collectie uitgewisseld met Museum Ostwall in Dortmund. Het gaat om schilderijen van Duitse expressionisten, dus felle kleuren, ruwe penseelstreken en krachtige vormen. De tentoonstelling bestaat uit bekende en minder bekende topstukken van kunstenaars van de expressionistische kunstenaarsverenigingen Die Brücke (onder andere Ernst-Ludwig Kirchner, Emil Nolde, Karl Schmidt-Rottluff en Erich Heckel) en Der Blaue Reiter (onder andere Wassily Kandinsky, Franz Marc, August Macke en Alexej von Jawlensky). Het afgebeelde schilderij van Alexej von Jawlensky maakte op mij de meeste indruk: sterk van vorm (de twee ovaalvormen, de diagonalen), bijzonder van uitdrukking en van kleur (violet en Pruisisch blauw, groen en gele oker). Mooi ook de dingen die schuren, zoals bijvoorbeeld de haarstreng over het gezicht en de puntige kin. En nú pas zie ik dat de schone slaapster haar hoofd laat rusten op een blauw beklede stoel. Daar schuurt dus ook iets…

Alexej von Jawlensky, Slapende (1911)

Alexej von Jawlensky, Slapende (1911)